Może się zdarzyć, że z powodu bardzo poważnych utrudnień w ruchu, spowodowanych na przykład silnym wiatrem, intensywnymi śnieżycami lub poważnym wypadkiem, podróż koleją zostanie przerwana lub nawet wyjazd ze stacji początkowej okaże się niemożliwy. Zgodnie z przepisami powinniśmy w takiej sytuacji otrzymać pomoc.
Obowiązek jej zapewnienia nakłada unijne rozporządzenie dotyczące praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym. Wskazuje ono, że gdy opóźnienie przekroczy 60 minut pasażerom przysługuje, o ile jest to fizycznie możliwe, zakwaterowanie oraz transport pomiędzy stacją kolejową a miejscem zakwaterowania [1].
Także ten przepis – podobnie jak w przypadku obowiązku zaoferowania posiłków – obowiązuje wyłącznie w przypadku podróży pociągami dalekobieżnymi, nie ma natomiast zastosowania w odniesieniu do połączeń miejskich, podmiejskich i regionalnych [2].
Przepisy prawne nie zawierają wyłączenia, które zwalniałoby z obowiązku zaoferowania noclegu, gdy utrudnienia w ruchu wynikają z przyczyn niezależnych od danego przedsiębiorstwa, np. trudnej sytuacji pogodowej. Także wówczas przewoźnik kolejowy powinien podjąć starania, by umożliwić podróżnym nocleg w hotelu. W rozporządzeniu znajduje się sformułowanie, zgodnie z którym nocleg powinien być zapewniony o ile jest to fizycznie możliwe. Należy zatem przyjąć, że w przypadku małych miejscowości pozbawionych oferty noclegowej może wystąpić problem z wypełnieniem tego obowiązku, nie można jednak mówić o braku takiej możliwości w większych miastach lub ośrodkach turystycznych.
W celu uniknięcia wątpliwości Komisja Europejska zawarła dodatkowe wyjaśnienia w Wytycznych interpretacyjnych wydanych do Rozporządzenia dotyczącego praw i obowiązków pasażerów. Komisja wskazuje w nich, że rozporządzenie nie określa minimalnych wymogów jakości pomocy. Powinna ona być rozsądna i proporcjonalna do niedogodności (…). Jeżeli nie można zaoferować zakwaterowania w hotelu, jakość „zakwaterowania w innym miejscu” powinna być jak najbardziej zbliżona do jakości hotelu [3].
W wytycznych zostało również podkreślone, że inicjatywa spoczywa na przedsiębiorstwie kolejowym: nie można wymagać od pasażerów organizowania pomocy na własną rękę, na przykład przez pozostawienie w ich gestii wyszukania i opłacenia zakwaterowania; przedsiębiorstwa kolejowe są zobowiązane, w miarę możliwości, do aktywnego oferowania pomocy.
Co jednak zrobić w przypadku, gdy przewoźnik z pewnych przyczyn nie zapewnił nam noclegu, chociaż jego pociąg został odwołany lub znacznie opóźniony? Gdy nie mamy innej możliwości możemy podjąć próbę samodzielnego wyszukania hotelu i następnie w reklamacji wnioskowania o zwrot poniesionych kosztów. Pamiętajmy o zachowaniu paragonu lub faktury i dopilnujmy, by były na nich najważniejsze dane, w szczególności data i opis usługi. Tego rodzaju zdarzenia mogą jednak wywoływać spory, a przedsiębiorcy mogą nie zawsze być gotowi zwrócić nam poniesiony koszt.
W takich sytuacjach należy pamiętać o zdroworozsądkowych zasadach. Upewnijmy się najpierw, że przewoźnik nie zapewni pomocy we własnym zakresie (możemy skontaktować się z infolinią danej spółki, jeżeli na stacji nie ma punktu informacji) lub że nie jest dostępny inny sposób kontynuacji podróży, związany z niższymi kosztami.
Potrzeba noclegu może być również związana z innego rodzaju przypadkami. Może ona dotyczyć sytuacji, gdy dotrzemy do miejscowości docelowej, lecz stanie się to w godzinach wieczornych i z powodu opóźnienia nie będzie możliwa np. kontynuacja podróży innym środkiem transportu. Wtedy stosuje się przepis załącznika do Rozporządzenia o prawach i obowiązków pasażerów, zgodnie z którym przewoźnik odpowiada za szkody, jakie poniósł podróżny, jeżeli wskutek odwołania pociągu, jego opóźnienia lub utraty przez podróżnego połączenia podróż nie może być kontynuowana tego samego dnia lub wskutek zaistniałych okoliczności od podróżnego nie można zgodnie ze zdrowym rozsądkiem wymagać kontynuowania podróży tego samego dnia. Szkody obejmują racjonalnie uzasadnione koszty noclegu, a także racjonalnie uzasadnione koszty spowodowane powiadomieniem osób oczekujących na podróżnego w miejscu przeznaczenia [4].
W tego rodzaju przypadkach przy rozpatrywaniu reklamacji będzie już miała znaczenia przyczyna niedotrzymania rozkładu jazdy. Przewoźnik będzie mógł odmówić zwrotu kosztów, które poniesiemy, jeżeli opóźnienie wynikało z okoliczności zewnętrznych w stosunku do ruchu kolei, winy podróżnego lub zachowania się osoby trzeciej.
Przepisy te są zatem zbliżone do regulacji dotyczących innego rodzaju szkód materialnych, rozpatrywanych w oparciu o ustawę Kodeks cywilny. Istnieje jednak istotne rozróżnienie. Załącznik do unijnego rozporządzenia doprecyzowuje bowiem, że za stronę trzecią nie uważa się innego przedsiębiorstwa eksploatującego tę samą linię kolejową (…) [5].
Oznacza to, że przewoźnik nie będzie musiał zwrócić nam kosztów noclegu, gdy jego pociąg będzie opóźniony np. z powodu silnego wiatru, powinien jednak dokonać zwrotu, gdy niedotrzymanie rozkładu jazdy wyniknie z awarii innego pociągu.
Tego rodzaju sprawy są jednak trudne do rozwiązania na drodze polubownej. Najważniejsze pozostaje bowiem wykazanie, że opóźnienie pociągu naprawdę uniemożliwiło nam realizację dalszych planów. Jeżeli po dojeździe do stacji docelowej planowaliśmy np. dalszą podróż autobusem, ale nie kupiliśmy wcześniej biletu i nie załączymy go do reklamacji, nasze zgłoszenie zostanie rozpatrzone negatywnie niezależnie od przyczyn opóźnienia.
Podstawy prawne:
- art. 18 ust. 2 lit. a) Rozporządzenia (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym (Dz. Urz. UE L 315 z 03.12.2007, str. 14, ze sprost.);
- art. 3a ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2021 r. poz. 1984);
- pkt 4.4.1 Komunikatu Komisji – Wytycznych interpretacyjnych do rozporządzenia (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym (2015/C 220/01);
- art. 32 ust. 1 załącznika I w zw. z art. 15 Rozporządzenia (WE) nr 1371/2007;
- art. 32 ust. 2 lit. c) załącznika I w zw. z art. 15 Rozporządzenia (WE) nr 1371/2007.